Οι φυσικές καταστροφές, όπως οι πυρκαγιές, έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ατόμων και των κοινοτήτων που επηρεάζονται. Αυτές οι επιπτώσεις είναι συχνά αόρατες, αλλά εξίσου καταστροφικές όσο και οι φυσικές ζημιές. Η Ελλάδα έχει βιώσει πολλές καταστροφικές φωτιές τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας σημαντική οικονομική ζημία και περιβαλλοντική καταστροφή, επηρεάζοντας επίσης την υγεία και την ασφάλεια των κατοίκων. Περιβαλλοντικοί, αλλά και ανθρωπογενείς παράγοντες, παίζουν ρόλο στην πρόκληση και την εξάπλωση των πυρκαγιών, καθώς και στην ένταση και τη συχνότητα τους.

 

Άμεσες και Μεσοπρόθεσμες Συνέπειες

 

Κατά τη διάρκεια των πρώτων ωρών μετά από μια πυρκαγιά, οι ψυχολογικές αντιδράσεις των άμεσων θυμάτων ποικίλουν. Οι πληγέντες βιώνουν σοκ, δυσπιστία, απομόνωση και άρνηση της πραγματικότητας. Στη συνέχεια, αυτά τα συναισθήματα μπορεί να αντικατασταθούν από έντονο φόβο, ψυχοσωματικές αντιδράσεις (π.χ. μυϊκοί πόνοι, ταχυκαρδία) και έντονο άγχος που επιδρά αρνητικά στην καθημερινότητα των ατόμων (π.χ., στη λήψη αποφάσεων και την ποιότητα του ύπνου).

 

Με την πάροδο του χρόνου, οι επιζώντες μπορεί να αναπτύξουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες (PTSD), όπως επαναλαμβανόμενες και ενοχλητικές αναμνήσεις, εφιάλτες και έντονη ψυχολογική δυσφορία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι άνθρωποι ενδεχομένως να προσπαθούν να αποφύγουν οτιδήποτε τους θυμίζει το τραύμα, ενώ μπορεί να εμφανίσουν ευερεθιστότητα, εκρήξεις θυμού, δυσκολία στη συγκέντρωση και υπερβολικές φοβικές αντιδράσεις.

 

Μακροπρόθεσμες Συνέπειες

 

Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες περιλαμβάνουν την παρατεταμένη διατάραξη της καθημερινής ζωής και χρόνια ψυχολογική δυσφορία. Έχουν βρεθεί σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της έκθεσης σε πυρκαγιές και της εμφάνισης προβλημάτων θυμού. Επίσης, συχνά παρατηρούνται διαταραχή μετατραυματικού στρες, ειδικές φοβίες, σοβαρή ψυχολογική δυσφορία και υψηλή κατανάλωση αλκοόλ (Gao κ.ά., 2023). Μια άλλη έρευνα ανέδειξε ότι, δέκα χρόνια μετά από έκθεση σε πυρκαγιά, το 22% της γύρω περιοχής είχε αυξημένο κίνδυνο για ψυχικά προβλήματα και για υψηλή κατανάλωση αλκοόλ (Gao κ.ά., 2023).

Η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή είναι επίσης συχνή. Ποσοστά κατάθλιψης μεταξύ 25% και 33% εμφανίζονται τρεις μήνες μετά από περιστατικά πυρκαγιάς (To, Eboreime και Agyapong, 2021). Επίσης, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί. Προκαλεί επίμονο και υπερβολικό άγχος, σε ποσοστό που αγγίζει το 27% (To, Eboreime και Agyapong, 2021). Η διαταραχή μετατραυματικού στρες είναι συχνό φαινόμενο στους επιζώντες πυρκαγιών. Τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 39.6% και 77.88%, οδηγώντας σε σημαντικές προκλήσεις στη διαχείριση και θεραπεία της διαταραχής (Isaac κ.ά., 2024).

Η συνεχής έκθεση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως οι πυρκαγιές, μπορεί να προκαλέσει ψυχικές διαταραχές. Η ανάκαμψη απαιτεί συνδυασμό ψυχολογικής υποστήριξης και ενίσχυσης των κοινοτικών δεσμών. Έτσι, μπορούν να αντιμετωπιστούν τα ψυχολογικά τραύματα και να ανακάμψουν οι πληγείσες κοινότητες.

 

Υποστήριξη και Ανάκαμψη

 

Μετά από μια πυρκαγιά, απαιτούνται συντονισμένες δράσεις για την ανακούφιση και την υποστήριξη των πληγέντων. Οι φυσικές καταστροφές μπορεί να οδηγήσουν σε αισθήματα απελπισίας και απομόνωσης. Η έκθεση σε τέτοιες καταστροφές μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση της ανασφάλειας και να επιδεινώσει τα υπάρχοντα ψυχικά προβλήματα. Για τα άτομα και τις ομάδες που έχουν επηρεαστεί, η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης και συμβουλευτικής είναι απαραίτητη. Η ατομική θεραπεία βοηθά στη διαχείριση του άγχους και των τραυματικών αναμνήσεων, ενώ η ομαδική θεραπεία ενισχύει την αλληλεγγύη και την αίσθηση του ανήκειν. Παράλληλα, η εκπαίδευση για την αναγνώριση των συμπτωμάτων του μετατραυματικού στρες και την προώθηση της ψυχικής υγείας είναι σημαντική.  

 

Η ενίσχυση των κοινοτικών δεσμών και η πρόσβαση σε κοινωνική υποστήριξη είναι κρίσιμη για την ανάρρωση από φυσικές καταστροφές. Κοινοτικές δράσεις και συναντήσεις μπορούν να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή ενώ προάγουν την αλληλοβοήθεια. Η δημιουργία ομάδων αλληλοβοήθειας αποτελεί επίσης ουσιαστικό στοιχείο για την υποστήριξη των πληγέντων, βοηθώντας στην παροχή στήριξης, διανομής πόρων και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας της κοινότητας.  

 

Οι ψυχολογικές συνέπειες των πυρκαγιών είναι πολυδιάστατες και βαθιές. Οι άνθρωποι που επλήγησαν από τις πυρκαγιές του παρελθόντος εξακολουθούν να φέρουν τα τραύματα αυτών των καταστροφών. Η συνεργασία ανάμεσα σε ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, κυβερνητικούς φορείς και την ίδια την κοινότητα είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων και την υποστήριξη των πληγέντων. Η παροχή ολοκληρωμένης υποστήριξης και η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας μετά από τις πυρκαγιές συμβάλλει στη γρήγορη και αποτελεσματική ανάκαμψη των κοινοτήτων.

 

---

Φραντζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος

---

 

Βιβλιογραφία

 

Eisenman, D.P. and Galway, L.P. (2022). The mental health and well-being effects of wildfire smoke: a scoping review. BMC Public Health, 22(1). doi:https://doi.org/10.1186/s12889-022-14662-z.

Gao, Y., Huang, W., Yu, P., Xu, R., Yang, Z., Gasevic, D., Ye, T., Guo, Y. and Li, S. (2023). Long-term impacts of non-occupational wildfire exposure on human health: A systematic review. Environmental Pollution, 320, p.121041. doi:https://doi.org/10.1016/j.envpol.2023.121041.

Isaac, F., Toukhsati, S.R., Klein, B., Di Benedetto, M. and Kennedy, G.A. (2024). Pre-existing depression, anxiety and trauma as risk factors for the development of post-traumatic stress disorder symptoms following wildfires. Psychiatry Research Communications, [online] 4(2), p.100161. doi:https://doi.org/10.1016/j.psycom.2024.100161.

To, P., Eboreime, E. and Agyapong, V.I.O. (2021). The Impact of Wildfires on Mental Health: A Scoping Review. Behavioral Sciences, 11(9), p.126. doi:https://doi.org/10.3390/bs11090126.