Η μοναξιά στην τρίτη ηλικία είναι ένα ζήτημα που συχνά περνάει απαρατήρητο, αλλά οι επιπτώσεις της είναι σημαντικές και ανησυχητικές. Καθώς οι κοινωνικές επαφές μειώνονται και οι καθημερινές δραστηριότητες περιορίζονται, πολλοί ηλικιωμένοι αρχίζουν να βιώνουν μια απομόνωση που μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την ψυχική τους υγεία. Αυτή η κατάσταση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της γήρανσης, αλλά και της έλλειψης επαρκούς στήριξης από την κοινωνία. Ωστόσο, η μοναξιά δεν θα πρέπει να θεωρείται κάτι το αναπόφευκτο.

 

Η μοναξιά, αποτελώντας μια σοβαρή πρόκληση για την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της καθημερινής ζωής. Πολλοί ηλικιωμένοι βιώνουν την απώλεια κοντινών τους προσώπων, την απομάκρυνση από κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, και σε ορισμένες περιπτώσεις, γνωστική έκπτωση. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από τη συνταξιοδότηση και τους φυσικούς περιορισμούς που συνοδεύουν την ηλικία, εντείνοντας τα συναισθήματα ανασφάλειας και απομόνωσης. Επομένως, η ανάγκη για κοινωνική επαφή και στήριξη γίνεται επιτακτική. Αυτό σημαίνει ότι απαιτούνται λύσεις και παρεμβάσεις που θα ενδυναμώσουν την ψυχική και κοινωνική συνοχή των ηλικιωμένων.

 

Παράγοντες που Συμβάλλουν στη Μοναξιά

 

Ορισμένοι από τους παράγοντες που μπορεί να ενισχύσουν το αίσθημα μοναξιάς στους ηλικιωμένους είναι:

 

– Απώλεια Συντρόφου και Φίλων: Ο θάνατος του συντρόφου ή στενών φίλων είναι μία από τις κύριες αιτίες μοναξιάς στους ηλικιωμένους, καθώς αφήνει ένα συναισθηματικό κενό που είναι δύσκολο να γεμίσει.

– Απόσυρση από την εργασία: Η συνταξιοδότηση συχνά συνοδεύεται από την απώλεια καθημερινών κοινωνικών επαφών και δομών που παρέχουν αίσθημα σκοπού και αξίας.

– Φυσικοί Περιορισμοί: Οι φυσικές παθήσεις και η μειωμένη κινητικότητα μπορούν να περιορίσουν τις κοινωνικές δραστηριότητες, εντείνοντας την αίσθηση της απομόνωσης.

– Αλλαγές στη δομή της οικογένειας: Η απομάκρυνση των παιδιών και των εγγονών για λόγους εργασίας ή άλλες υποχρεώσεις μπορεί να μειώσει τις οικογενειακές επαφές και την υποστήριξη.

– Διακοπές: Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και γενικότερα των διακοπών, οι νεότεροι τείνουν να φεύγουν για διακοπές, αφήνοντας πίσω τους ηλικιωμένους. Αυτό μπορεί να εντείνει το αίσθημα μοναξιάς και απομόνωσης, καθώς οι ηλικιωμένοι μπορεί να αισθάνονται αποκλεισμένοι από τις δραστηριότητες και τις εμπειρίες των νεότερων μελών της οικογένειας.

– Απουσία σκοπού: Οι ηλικιωμένοι αισθάνονται ότι δεν συμβάλλουν πλέον ενεργά στην οικογενειακή ή κοινωνική ζωή όπως παλιότερα και μπορεί να νιώθουν ότι δεν έχουν κάποιο σκοπό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη αίσθηση απομόνωσης και ανησυχίας, καθώς επιλέγουν να απομακρύνονται για να αποφύγουν τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσει η αντίληψη ότι δεν είναι πλέον χρήσιμοι ή σημαντικοί.

 

Επιπτώσεις στην Ψυχική Υγεία

 

Συχνά οι ηλικιωμένοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την παραμέληση και την αδιαφορία από το κοινωνικό περιβάλλον τους, ειδικά από νεότερες γενιές. Μπορεί να αισθανθούν ότι δεν αντιμετωπίζονται ισότιμα και ενδέχεται να βιώνουν θυμό ή ακόμα και υποτίμηση από τους άλλους. Ως αποτέλεσμα, προτιμούν να επιλέγουν τη μοναξιά, αποφεύγοντας τις αρνητικές συναισθηματικές επιπτώσεις αυτών των αλληλεπιδράσεων, περνώντας τον χρόνο τους στο σπίτι μόνοι τους.

 

Η μοναξιά στους ηλικιωμένους συνδέεται στενά με το άγχος και διαταραχές της διάθεσης. Σύμφωνα με έρευνες, το αίσθημα μοναξιάς αποτελεί ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για τις αλλαγές στα συμπτώματα κατάθλιψης (Zhang κ.ά., 2023). Η μοναξιά μπορεί να επιδεινώσει τις ψυχικές και σωματικές συνθήκες των ηλικιωμένων, αυξάνοντας τον κίνδυνο για κατάθλιψη και άγχος. Επιπλέον, υπάρχει ακόμα και ο κίνδυνος για νοσηρότητα και θνητότητα (Holt-Lunstad κ.ά., 2015). Παράλληλα, η έλλειψη κοινωνικών δεσμών και η απομόνωση συνδέονται στενά με μειωμένη ποιότητα ζωής και αυξημένη αναγκαστική νοσηλεία (Steptoe et al., 2013). Οι κοινωνικά απομονωμένοι ηλικιωμένοι είναι επίσης πιο επιρρεπείς σε γνωστική έκπτωση και άνοια (Shen κ.ά., 2022). Η έλλειψη κοινωνικών δεσμών μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο, όπου η ψυχική υγεία επιδεινώνεται και η ικανότητα να δημιουργούνται νέες κοινωνικές σχέσεις μειώνεται περαιτέρω.

 

Τρόποι Αντιμετώπισης

 

– Κοινωνική Συμμετοχή: Η συμμετοχή σε κοινοτικές και κοινωνικές δραστηριότητες μπορεί να μειώσει την αίσθηση της απομόνωσης. Οργανώσεις και προγράμματα για ηλικιωμένους μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες για κοινωνική επαφή και συμμετοχή.

– Τεχνολογία: Η χρήση της τεχνολογίας, όπως τα κοινωνικά δίκτυα και οι βιντεοκλήσεις, μπορεί να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να διατηρούν επαφή με οικογένεια και φίλους, ακόμα και αν είναι γεωγραφικά απομακρυσμένοι.

– Ψυχολογική Υποστήριξη: Οι ψυχολογικές θεραπείες, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και του άγχους. Οι ψυχολόγοι μπορούν να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους να αναπτύξουν στρατηγικές για την ενδυνάμωση και τη διαχείριση των συναισθημάτων τους.

– Διαγενεακές Σχέσεις: Οι σχέσεις με νεότερες γενιές, όπως τα εγγόνια, μπορούν να προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη και να ενισχύσουν το αίσθημα του σκοπού.

 

Η μοναξιά και η ψυχική υγεία στους ηλικιωμένους είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα που απαιτεί ολιστικές προσεγγίσεις και ενεργή υποστήριξη από την κοινωνία. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να προαχθεί η κοινωνική αλληλεπίδραση και η ψυχική ευεξία. Με την κατάλληλη φροντίδα και την κοινωνική ενσωμάτωση, οι ηλικιωμένοι μπορούν να ζήσουν μια ποιοτική και ευτυχισμένη ζωή, μειώνοντας τα αρνητικά αποτελέσματα της μοναξιάς.

 

---

Φραντζέσκα Παρλιάρου, Ψυχολόγος

---

 

Βιβλιογραφία 

 

Holt-Lunstad, J., Smith, T.B., Baker, M., Harris, T. and Stephenson, D. (2015). Loneliness and Social Isolation as Risk Factors for Mortality. Perspectives on Psychological Science, [online] 10(2), pp.227–237. doi:https://doi.org/10.1177/1745691614568352.

 

NHS (2022). Loneliness in Older People. [online] https://www.nhs.uk. Available at: https://www.nhs.uk/mental-health/feelings-symptoms-behaviours/feelings-and-symptoms/loneliness-in-older-people/.

 

Shen, C., Rolls, E., Cheng, W., Kang, J., Dong, G., Xie, C., Zhao, X.-M., Sahakian, B. and Feng, J. (2022). Associations of Social Isolation and Loneliness With Later Dementia. Neurology, 99(2), p.10.1212/WNL.0000000000200583. doi:https://doi.org/10.1212/wnl.0000000000200583.

 

Steptoe, A., Shankar, A., Demakakos, P. and Wardle, J. (2013). Social Isolation, Loneliness, and All-Cause Mortality in Older Men and Women. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(15), pp.5797–5801. doi:https://doi.org/10.1073/pnas.1219686110.

 

Zhang, Y., Kuang, J., Xin, Z., Fang, J., Song, R., Yang, Y., Song, P., Wang, Y. and Wang, J. (2023). Loneliness, social isolation, depression and anxiety among the elderly in Shanghai: Findings from a longitudinal study. Archives of Gerontology and Geriatrics, 110, p.104980. doi:https://doi.org/10.1016/j.archger.2023.104980.