Η χρήση του διαδικτύου έχει ριζικά μεταμορφώσει την καθημερινή μας ζωή, αποτελώντας πλέον αναπόσπαστο μέρος της ρουτίνας ενηλίκων και νεότερων γενεών. Ωστόσο, η αδιάλειπτη συνδεσιμότητα και οι αμέτρητες επιλογές που προσφέρει μπορούν να οδηγήσουν σε υπερβολική χρήση, με σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και την καθημερινή λειτουργικότητα. Η μετάβαση από τη φυσιολογική χρήση στην εθιστική συμπεριφορά είναι σταδιακή και συχνά δύσκολα αναγνωρίσιμη μέχρι να προκύψουν έντονα προβλήματα.

 

 Τι είναι ο Εθισμός στο Διαδίκτυο;

 

Ο εθισμός στο διαδίκτυο χαρακτηρίζεται από την αδυναμία ελέγχου της χρήσης του, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Εκδηλώνεται συχνά μέσα από την υπερβολική χρήση κοινωνικών δικτύων, διαδικτυακών παιχνιδιών ή άλλων δραστηριοτήτων, οδηγώντας σε απομόνωση και αποξένωση από τον πραγματικό κόσμο.

Η έννοια του εθισμού και της διαταραχής δεν είναι ευρέως αποδεκτή από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου. Ωστόσο, παραμένει ένα φαινόμενο που χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου έχει αναγνωριστεί ότι μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, ενώ δεν είναι σαφές αν αποτελεί πρωτογενή κατάσταση ή μέρος ενός ευρύτερου ψυχολογικού συνδρόμου (Lozano-Blasco, Robres & Sánchez, 2022).

 

 Μορφές Εθισμού στο Διαδίκτυο

 

Ο εθισμός στο διαδίκτυο μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες μορφές, ανάλογα με τη δραστηριότητα:

• Διαδικτυακά παιχνίδια: Τα άτομα περνούν πολλές ώρες μπροστά από μια οθόνη, παραμελώντας τις υποχρεώσεις τους. Από το 2013, η εξάρτηση από τα διαδικτυακά παιχνίδια (internet gaming disorder) έχει αναγνωριστεί ως διαταραχή προς έρευνα στο DSM-5, τονίζοντας τη σοβαρότητα του φαινομένου.
• Διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια (online gambling): Η υπερβολική ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια μπορεί να έχει σοβαρές οικονομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις.
• Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η συνεχής ανάγκη για έλεγχο και συμμετοχή σε αυτά μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση και να δημιουργήσει άγχος.
• Εθισμός στην πληροφορία: Η ακατάπαυστη αναζήτηση πληροφοριών προκαλεί άγχος και αποπροσανατολισμό.
• Διαδικτυακές αγορές (online shopping): Η συνεχής αναζήτηση αγορών στο διαδίκτυο μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικές δυσκολίες και άγχος.
• Διαδικτυακό σεξ (cybersex): Η εξάρτηση από διαδικτυακές σεξουαλικές δραστηριότητες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις προσωπικές σχέσεις και την ψυχική υγεία.

 

 Αίτια και Παράγοντες Κινδύνου

 

Η χρήση του διαδικτύου ως μέσο φυγής από τη συναισθηματική δυσφορία αποτελεί συχνά σύμπτωμα μεγαλύτερων ψυχολογικών προβλημάτων, όπως το άγχος, η κατάθλιψη και η κοινωνική απομόνωση. Άτομα που δυσκολεύονται να διαχειριστούν τις προσωπικές τους σχέσεις ή να εκφράσουν τα συναισθήματά τους συχνά καταφεύγουν στο διαδίκτυο για προσωρινή ανακούφιση. Η ανωνυμία και η δυνατότητα επιλογής των διαπροσωπικών τους αλληλεπιδράσεων μειώνουν την αίσθηση κινδύνου από πιθανή απόρριψη ή κριτική.

Βιολογικοί παράγοντες μπορεί επίσης να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εθισμού. Μελέτες δείχνουν ότι άτομα με εθιστική συμπεριφορά μπορεί να παρουσιάζουν νευροβιολογικές ανωμαλίες, όπως μειωμένη νευροδιαβίβαση ντοπαμίνης (Max & Lee, 2024).

Η εθιστική συμπεριφορά συνδέεται συνήθως με την παραγωγή ντοπαμίνης, μιας χημικής ουσίας που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Στην περίπτωση του εθισμού στο διαδίκτυο, αυτή η διαδικασία είναι έντονη. Δραστηριότητες όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν συνεχείς και απρόβλεπτες ανταμοιβές, ενισχύοντας την επιθυμία για συνεχή ενασχόληση (Max & Lee, 2024). Η αδιάκοπη ροή πληροφοριών και αλληλεπιδράσεων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη συμμετοχή, εντείνοντας την εξάρτηση από το διαδίκτυο.

Επιπλέον, η εξάρτηση από το διαδίκτυο μπορεί να συνδέεται με χαμηλή αυτοεκτίμηση, οδηγώντας μερικές φορές στη δημιουργία φανταστικών ή εναλλακτικών ταυτοτήτων (avatars), που αντισταθμίζουν αντιληπτές αδυναμίες στην πραγματική ζωή.

 

Συμπτώματα και Επιπτώσεις

 

Τα συμπτώματα του εθισμού περιλαμβάνουν:

Συμπεριφορικά συμπτώματα:

•   Αυξανόμενη διάρκεια και απώλεια αίσθησης του χρόνου στο διαδίκτυο
•   Αδυναμία διαχείρισης του χρόνου και απόκρυψη της πραγματικής χρήσης
•   Απομάκρυνση από φίλους και οικογένεια, δυσκολία στην τήρηση προτεραιοτήτων
•   Αποφυγή υποχρεώσεων και συναισθήματα δυσφορίας, όπως ευερεθιστότητα όταν δεν είναι online
•   Αίσθημα ενοχής σχετικά με τις διαδικτυακές συνήθειες

Σωματικά συμπτώματα:

•   Διαταραχές ύπνου και κακή ποιότητα ύπνου
•   Μυοσκελετικά προβλήματα, όπως πόνοι στον αυχένα και στους καρπούς
•   Ξηροφθαλμία, κεφαλαλγίες και παραμέληση ατομικής φροντίδας
•   Ασταθείς διατροφικές συνήθειες που οδηγούν σε αυξομειώσεις βάρους

 

Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου σχετίζεται στενά με την εμφάνιση ή την επιδείνωση ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Παρά τα ευρήματα που δείχνουν ότι η χρήση του διαδικτύου μπορεί υπό ορισμένες συνθήκες να βελτιώσει την ευεξία, η υπερβολική χρήση του δημιουργεί κινδύνους (Vuorre & Przybylski, 2024). Μελέτες δείχνουν ότι η παρατεταμένη χρήση κοινωνικών μέσων μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης άγχους, ιδιαίτερα σε εφήβους και νέους ενήλικες (Kawabe κ.ά., 2016; Lozano-Blasco, Robres & Sánchez, 2022).

Η εξάρτηση από το διαδίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τρόπος αποφυγής των πραγματικών προβλημάτων, ενισχύοντας την κοινωνική απομόνωση και τη δυσκολία διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων. Ειδικά σε άτομα με προϋπάρχοντα ζητήματα ψυχικής υγείας, ο εθισμός στο διαδίκτυο μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματά τους.

 

 Αντιμετώπιση

 

Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της εθιστικής συμπεριφοράς αποτελεί η αναγνώριση της. Η αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο είναι υπό συνεχιζόμενη έρευνα, χωρίς ακόμη να υπάρχουν ειδικές θεραπείες που να χρησιμοποιούνται ευρέως. Η ψυχοθεραπεία, ειδικά η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, μπορεί να είναι αποτελεσματική στην αλλαγή των εθιστικών προτύπων. Σε κάποιες περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διαχείριση ψυχικών διαταραχών που συνυπάρχουν με τον εθισμό στο διαδίκτυο, όπως η κατάθλιψη, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή οι διαταραχές άγχους. Για αυτό, είναι σημαντικό να διακριθεί αν ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι αποτέλεσμα ή μέρος μιας υποκείμενης ψυχικής διαταραχής.

 

Ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι ένα σύγχρονο και περίπλοκο ζήτημα που απαιτεί προσεκτική διαχείριση. Ενώ η χρήση του διαδικτύου προσφέρει σημαντικές δυνατότητες, η αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρήση του μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία. Η ισορροπία μεταξύ διαδικτυακής και πραγματικής ζωής αποτελεί κλειδί για την πρόληψη και αντιμετώπιση αυτής της αναδυόμενης μορφής εθισμού.

 

 

---

Φραντζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος

---

 

 

 

Βιβλιογραφία

 

Kawabe, K., Horiuchi, F., Ochi, M., Oka, Y. and Ueno, S. (2016). Internet addiction: Prevalence and relation with mental states in adolescents. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 70(9), pp.405–412. doi:https://doi.org/10.1111/pcn.12402.

Lozano-Blasco, R., Robres, A.Q. and Sánchez, A.S. (2022). Internet addiction in young adults: A meta-analysis and systematic review. Computers in Human Behavior, 130, p.107201. doi:https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107201.

Max and Lee, I.O. (2024). Functional connectivity changes in the brain of adolescents with internet addiction: A systematic literature review of imaging studies. 1(1), pp.e0000022–e0000022. doi:https://doi.org/10.1371/journal.pmen.0000022.

Starcevic, V. and Aboujaoude, E. (2016). Internet addiction: reappraisal of an increasingly inadequate concept. CNS Spectrums, 22(1), pp.7–13. doi:https://doi.org/10.1017/s1092852915000863.

Vuorre, M. and Przybylski, A.K. (2024). A Multiverse Analysis of the Associations Between Internet Use and Well-Being. Technology, Mind, and Behavior, [online] 5(2: Summer 2024). doi:https://doi.org/10.1037/tmb0000127.

Zajac, K., Ginley, M.K., Chang, R. and Petry, N.M. (2017). Treatments for Internet gaming disorder and Internet addiction: A systematic review. Psychology of Addictive Behaviors, 31(8), pp.979–994. doi:https://doi.org/10.1037/adb0000315.